Background Image

حمل و نقل شبه همگانی (پاراترانزیت)

مهندسین مشاور طرح و تدبیر طابران
حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی نوعی خدمات حمل‌ونقل‌ شهری مسافر است که اغلب به صورت مختلط با ترافیک شهری کار می‌کند، این نوع خدمات توسط بخش خصوصی یا دولتی ارائه می‌شود و در دسترس یک گروه خاص یا تمامی جامعه است، اما بر اساس نیازهای کاربر، مسیر و زمان‌بندی می‌تواند قابل تغییر باشد. تفاوت‌های حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی با حمل‌ونقل‌ همگانی را می‌توان در سه مورد دسترسی برای افراد خاص، مسیر قابل تغییر، زمان‌بندی مبتنی بر تقاضا خلاصه نمود. هر کدام از این سه شرط وجود داشته باشد می‌توان آن خدمات را گونهای از حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی دانست. به عنوان مثال ممکن است خدماتی ارائه شود که زمان‌بندی و مسیر ثابتی داشته باشند ولی صرفا به افراد خاصی مانند معلولین خدمات‌دهی کنند بنابراین چنین خدماتی را می‌توان گونه‌ای حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی برشمرد. حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی نیز مانند حمل‌ونقل‌ همگانی وابستگی به نوع خاصی خودرو ندارد و می‌توان از خودروهایی با ظرفیت‌های مختلف (۴ تا ۴۰ نفر) در آن استفاده نمود . نحوه مدیریت سیستم حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی و جایگاه بخش خصوصی در این سیستم نیز از مهمترین مواردی هستند که در شرایط کنونی ایران باید بدان توجه شود.
انواع مدهای حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی به طور خلاصه به صورت زیر تعریف می‌شوند:
  • الف) خدمات هم‌پیمایی: نوع خاصی از حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی که در آن چند نفر با مبدا، مقصد، و زمان سفر تقریبا یکسانی با یک خودرو سفرشان را انجام می‌دهند. خودرو ممکن است متعلق به کارفرما و یا خود مسافران باشد. مسیر این خدمات را پراکندگی مسافران تعیین می‌کند. برنامه سفر این خدمات معمولاً از قبل تعیین می‌گردد لذا عمدتاً برای سفرهای منظم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • ب) اتوبوس ثبت‌نامی: اتوبوس ثبت‌نامی عملکردی شبیه سرویس‌های مدارس و کارخانجات دارد با این تفاوت که این خدمات برای محله‌ها نیز استفاده می‌شود و امکان استفاده از یک اتوبوس و یا یک خط برای چندین مدرسه، سازمان، کارخانه، و محله برای افراد ثبت نام شده وجود دارد. استفاده از وسایل نقلیه با ظرفیت پایین‌تر نیز در برخی شرایط وجود دارد.
  • ج) تاکسی: خدمات تاکسی در دسترس عموم است. مسیر کاملا توسط کاربر تعیین می‌شود. کاربر خدمات تاکسی را با تلفن یا تکان دادن دست در خیابان فرا میخواند. این مد راحت‌ترین مد حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی محسوب می‌شود (به علت در-به-در بودن، نوع خودرو، عدم توقف برای سوار کردن مسافران دیگر، و خصوصی بودن خودرو) اما به علت شرایط کار در خیابان‌ها و ترکیب با دیگر ترافیک عبوری خیابان‌ها ممکن است سریع‌ترین مد مخصوصا نسبت به مدهای ریلی نباشد.
  • د) تماس-سفر: در این خدمات کاربر با یک مرکز تماس می‌گیرد و مبدا، مقصد، و ساعت سفر خود را اعلام می‌کند. یک اپراتور سفرهایی را که مبدا، مقصد، و ساعت سفر یکسانی دارند با یکدیگر هماهنگ می‌کند و یک خودرو برای آنها اعزام می‌کند. خدمات تماس-سفر بصورت عمومی ارائه می‌شود. مسیر این خدمات را پراکندگی مسافران تعیین می‌کند. برنامه سفر این خدمات از قبل تعیین شده است اما بر خلاف هم‌پیمایی که عمدتاً سفرهای منظم را پوشش می‌دهد، کاربر می‌تواند در هر زمانی با آژانس ارائه دهنده خدات برنامه سفرش را هماهنگ کند.
  • ه) جیتنی: خدمات جیتنی بصورت عمومی ارائه می‌شود. مسیر این خدمات ثابت است. خودرو متعلق به راننده است. جیتنی‌ها معمولا با پر شدن در ایستگاه اول سفرشان را شروع می‌کنند. در طول مسیر هم اگر در خودرو جای خالی وجود داشته باشد مسافر سوار می‌کنند.
به نظر می‌رسد واژه «تاکسی» در ایران تبدیل به معادلی برای «حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی» شده باشد چرا که خدمات زیادی را در بر می‌گیرد‌، هر چند این خدمات تفاوت‌های زیادی ازنظر عملکردی با خدمات حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی تعریف شده در متون موجود در ادبیات موضوع دارند. در ایران هر نوع خدمات همگانی حمل‌ونقل‌ درون‌شهری و برون‌شهری که توسط خودروهای سواری معمولی چهار در یا ون ارائه می‌شود تاکسی نامیده می‌شود‌. انواع مختلفی از این خدمات از لحاظ عملکردی وجود دارند که در ایران با این نامها شناخته می‌شوند: تاکسی گردشی، تاکسی خطی، تاکسی راه‌آهن و تاکسی فرودگاه، تاکسی برون‌شهری، تاکسی تلفنی، و تاکسی بیسیم.
مبحثی که مدیریت حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی شایسته است به آن دقت زیادی داشته باشد منافع و هزینه‌های حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی در شهر است. منافع و هزینه‌هایی که حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی در بر دارد مرتبط با گردانندگان، رانندگان، کاربران، و اجتماع می‌شود. معمولا منافع و هزینه‌های اجتماعی در خدمات حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی نادیده گرفته می‌شود.
یکی از مباحثی که تاثیرات زیادی بر منافع و هزینه‌ها دارد نحوه طراحی سیستم حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی است. روش‌های مختلف طراحی تاثیرات بسیار زیادی بر شاخص‌های شبکه حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی از قبیل اندازه ناوگان، تقاضاهای تحت پوشش قرار گرفته شده و مانند آن می‌گذارد. در حالی که بعضی از روش‌ها با رگرسیون‌گیری نسبت به شهرهای مشابه سعی در مشخص کردن پارامترهای طراحی دارند (که بالطبع فرض بر این است که متوسط شرایط فعلی چیست) بعضی از روش‌های دیگر با دقت بیشتر سعی در بهینه‌سازی جایگاه حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی دارند.
از مباحث مهم طراحی حمل‌ونقل‌ شبه‌همگانی انتخاب خودروی مناسب برای خدمات مختلف است. انتخاب خودروی مناسب یک مسئله پیچیده و چند معیاره است. علاوه بر چند هدفه بودن این انتخاب، از لایه‌های مختلف نیز این مسئله قابل بررسی است: کاربر، جامعه، ارائه‌دهندگان، رانندگان، تولیدکنندگان خودرو و غیره. هر کدام از این لایه‌ها دارای اهداف و شاخص‌هایی هستند که گاهاً در تضاد با یکدیگرند، بنابراین تبادل این اهداف، مسئله انتخاب خودرو را به یک مسئله بهینه‌سازی مبدل می‌سازد. علاوه بر لایه‌ها و اهداف مختلف، می‌توان به اندرکنش‌های دیگر در هرکدام از مشخصه‌های خودرو اشاره کرد که در تضاد با یکدیگر هستند. به عنوان مثال ظرفیت و تواتر مشخصه‌هایی هستند که اندرکنش متضادی با هم دارند. می‌توان رابطه‌ای منطقی بین تعداد تاکسی، نوع خودرو، طبقات اقتصادی جامعه و غیره یافت که نشان می‌دهد نوع خودرو در یک چرخه نه چندان ساده به تعادل می‌رسد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *